Katalitik Konvertör Nedir?
Katalitik dönüştürücü olarak da bilinen katalitik konvertör, çevrenin korunmasına katkı sağlayan araç aksamlarından bir tanesidir. Yanma odasına meydana gelen yakıt yakma işlemi sonrasında çevreye son derece zararlı olan gazlar açığa çıkmaktadır. Bu gazların olduğu gibi egzoz yoluyla havaya salınması, hem insan sağlığı hem de çevre için son derece tehlikelidir. Bu nedenle söz konusu gazların havaya salınmadan önce bir dizi filtreleme işleminden geçmesi gerekmektedir. Bu işlem, katalitik konvertör tarafından gerçekleştirilir. Katalitik konvertör, son derece zararlı olan bu gazları bir dizi işlemden geçirdikten sonra olabildiğince az zararlı hale getirmektedir. Bu noktadan sonra gazla egzoz yollarına iletilerek salınır.
Katalitik Konvertör Ne Demek?
Katalitik konvertör, araca enerji sağlamak aracıyla yanma odasında yakılan yakıtlardan açığa çıkan zararlı gazların, olabildiğince daha az zararlı hale getirilmesini sağlayan önemli bir parçadır. Katalitik konvertör ilk olarak 1954 yılında Fransız bir mucit ve makine mühendisi olan Eugene Houdry tarafından Fransa’da icat edilmiştir. Katalitik konvertör içerisindeki kanallar; platin, rodyum, seryum ve paladyum gibi elementlerle kaplanmıştır. Katalitik konvertör esas olarak bir kimyager gibi çalışmaktadır. Zararlı olan bileşikleri, başka elementlerle tepkimeye sokarak zararsız hale getirme temeline dayalı çalışma prensibine sahiptir. Egzoz sisteminin önemli bir parçası konumunda olan katalitik konvertör; sensör, sıkıştırıcı, iç kanallar, ısı muhafaza haznesi, gövde ve aktif katalist maddeden oluşmaktadır.
Katalitik Konvertör Tarihçesi
Katalitik konvertör ilk olarak 1954 yılında Fransız bir mucit ve makine mühendisi olan Eugene Houdry tarafından Fransa’da icat edilmiştir. Türkçe’ye de konvertör olarak geçen kelimenin aslı bu nedenle Fransızca’ya dayanmaktadır. Fransızca “converter” kelimesinden türetilmiş olan konvertör, bir nevi dönüştürücü anlamında kullanılmaktadır. Katalitik konvertörün mucidi olan Eugene Houdry, arabalara karşı oldukça ilgiliydi ve amatör yarışlara katılan bir araba pilotuydu. 1950’li yılların başlarında hava kirliliği ile ilgili bir araştırma makalesini okuyan Eugene Houdry, arabaların sebep olduğu hava kirliliği konusunda bir şeyler yapmaya karar verdi. Bunun üzerine katalistleri kullanarak, araç içerisinde üretilen zararlı gazların daha az zararlı hale getirildikten sonra salınmasını sağlayacak bir parça geliştirdi. Katalitik konvertör adı verilen bu parça, Eugene Houdry’in ölümünden sonra yaygın olarak kullanılmaya başlandı. 1975 yılına gelindiğinde benzinli araçların ezici çoğunluğunda katalitik konvertör bulunmaktaydı. Takip eden yıllarda pek çok hükümet tarafından egzoz borusundan çıkan gazların denetimi sıkı takibe alındı ve katalitik konvertör zorunlu hale getirildi. Günümüzde neredeyse bütün dünya ülkelerinde katalitik konvertörsüz araç kullanmak yasaklanmış durumdadır.
Katalitik Konvertör Ne İşe Yarar?
Katalitik konvertörün görevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Yanma odasında ortaya çıkan gazları bir dizi kimyasal işlemden geçirerek daha az zararlı hale getirir.
- Egzoz borusundan havaya salınımı yapılan gazların daha az zararlı olmasına yardımcı olur.
- Çevre kirliliğinin azaltılmasına yardımcı olur.
- İnsan sağlığının korunmasına yardımcı olur.
Katalitik Konvertör Nasıl Çalışır?
Katalitik konvertör, aracın alt kısmında bulunan ve iki boru çıkışına sahip olan büyük bir metal kutu şeklindedir. Bu borulardan bir tanesi (giriş borusu) doğrudan motora bağlanmaktadır. Yakıtın yanma işleminin ve güç üretiminin gerçekleştiği motor silindirlerinden sıcak, kirli ve zararlı haldeki gazla bu boru ile katalitik konvertöre getirilir. İkinci boru ise katalitik konvertörün çıkış borusudur ve doğrudan egzoz borusuna bağlanmaktadır. Motordan gelen zararlı ve kirli gazlar katalitik konvertörün üzerine üflerken, katalitik konvertör yüzeyinde kimyasal reaksiyonlar meydana gelmektedir. Katalitik konvertör bu kirli ve zararlı gazları bu sayede parçalara ayırmakta ve bunları havaya zararsız bir şekilde üfleyecek kadar güvenli olan diğer gazlara dönüştürmektedir. Katalitik konvertörler hakkında dikkat edilmesi gereken çok önemli bir husus ise kurşunsuz yakıt kullanılmasını gerektirmesidir. Bunun sebebi, geleneksel yakıttaki kurşun içeriklerinin katalitik konvertörün işlevini yerine getirmemesine sebep olmasıdır. Katalitik konvertör içerisine giren gazlar, seramikten yapılmış ve katalizörlerle kaplanmış yoğun bir petek yapısından geçer. Petek yapısı, gazların aynı anda daha büyük bir katalizör alanına dokunmasını sağlar. Bu sayede gazlar daha hızlı ve verimli bir şekilde dönüştürülür. Tipik olarak, bir katalitik konvertörde iki farklı katalizör bulunmaktadır. Bir tanesi azot oksitleri bir dizi kimyasal süreçten geçirir. Bu, azot oksitleri azot ve oksijen gazlarına ayırır. Bu gazlar tek başlarına zararsızdırlar. Çünkü zaten soluduğumuz havada yoğun miktarda bulunmaktadırlar. Diğer katalizör ise, oksidasyon (oksijen eklenmesi) adı verilen zıt bir kimyasal işlemle çalışmaktadır. İşlevi ise karbonmonoksiti karbondioksite dönüştürmektir. Başka bir oksidasyon reaksiyonu ise egzozdaki yanmamış hidrokarbonları karbondioksit ve suya dönüştürür. Katalitik konvertör içerisinde aynı anda üç farklı kimyasal reaksiyon süreci sürekli olarak devam etmektedir.
Katalitik Konvertör’ün Görevleri Nelerdir?
Katalitik konvertörün görevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Yanma odasında ortaya çıkan gazları bir dizi kimyasal işlemden geçirerek daha az zararlı hale getirir.
- Egzoz borusundan havaya salınımı yapılan gazların daha az zararlı olmasına yardımcı olur.
- Çevre kirliliğinin azaltılmasına yardımcı olur.
- İnsan sağlığının korunmasına yardımcı olur.
Katalitik Konvertör Nerelerde Kullanılır?
Katalitik konvertör, içten yanmalı motor kullanılan her araç veya makinede kullanılmaktadır. Fosil yakıtların yakılması sürecinde açığa çıkan zararlı gazların çevreye salınımını engellemek ve daha az zararlı hale getirmek için kullanılan katalitik konvertör, fosil yakıt kullanan motorların kullanıldığı her alanda kullanılabilmektedir.
Katalitik Konvertör Her Araçta Bulunur mu?
Katalitik günümüzde her araçta kullanılmakta olan bir parçadır. Çevreyi ve insan sağlığını korumak konusunda büyük katkısı olan katalitik konvertörün kullanımı pek çok devlet tarafından zorunlu hale getirilmiştir. Bu sebeple otomotiv sektöründeki tüm markalar, ürettikleri araçlarda katalitik konvertör bulundurmaktadır.
Katalitik Konvertör Bulunan Araçlarda Hangi Yakıt Kullanılmalıdır?
Katalitik konvertör bulunan araçlarda yalnızca kurşunsuz yakıtlar kullanılmalıdır. Kurşunlu yakıtlar, içeriğinde bulundurdukları bileşikler nedeniyle katalitik konvertörün yüzeyine yapışarak delikleri tıkamaktadır. Bu durum ise katalitik konvertörün işlevini yerine getirmesine engel olmaktadır.
Katalitik Konvertör İptal Edilebilir mi?
Katalitik konvertörün iptal edilmesi mümkündür. Çünkü katalitik konvertör, aracın çalışması ve hareket etmesi için gerekli olan bir parça değildir. Katalitik konvertörü olmayan bir araç, son derece sağlıklı bir şekilde çalışmaya devam eder. Katalitik konvertörün icadından önceki süreçte hiçbir araçta katalitik konvertör bulunmamaktaydı. Katalitik konvertör, araçların çevreye ve insan sağlığına verdiği zararı azaltmak için geliştirilmiş bir parçadır. Bu nedenle iptal edilmesi tavsiye edilmemektedir. Ayrıca katalitik konvertör, pek çok devlet tarafından araçlarda kullanılması zorunlu tutulmuş bir parça konumundadır. Bu sebeple herhangi bir şekilde katalitik konvertörü iptal etmek, aracın muayeneden geçmemesine veya cezai yaptırım uygulanmasına sebep olabilir.
Katalitik Konvertör Neden Arızalanır?
Katalitik konvertör, pek çok nedenden dolayı arızalanabilen bir parçadır. Motorun yağ yakması, aracın yüksek devirlerde kullanılması, motor ateşleme sisteminde meydana gelen arızalara bağlı olarak ortaya çıkan komplikasyonlar, oksijen sensörünün arızalanması veya katalitik konvertörün herhangi bir şekilde dışarıdan darbe alması gibi durumlar katalitik konvertörün arızalanmasına yol açabilmektedir.
Katalitik Konvertörde Hangi Arızalar Oluşabilir?
Katalitik konvertörde meydana gelebilecek arızalar aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Tıkanma.
- Petek yapısındaki kimyasal maddelerin etkinliğini yitirmesi.
- Petek yapısının herhangi bir sebeple kırılması.
Katalitik Konvertör Tıkanıklığı Nasıl Anlaşılır?
Katalitik konvertörün tıkanması halinde ortaya çıkabilecek en temel belirti aracın hızlanması esnasında meydana gelen vuruntudur. Ayrıca tıkanmış olan bir katalitik konvertör, sürüş sonrası son derece ısınmış hale gelecektir. Bu duruma ek olarak katalitik konvertörün tıkanması halinde, sürüşten sonra park halinde motorun soğumasıyla beraber kötü bir koku yayılmaktadır.
Katalitik Konvertör Arızası Nasıl Belli Olur?
Katalitik konvertörde arıza meydana gelmesi halinde araçta bazı belirtiler gözlemlenir. Bu belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Egzozdan çürük yumurta veya kükürt benzeri kötü kokular alınması.
- Egzoz emisyon değerinin yükselmesi.
- Yakıt tüketiminde %20’ye varan artışlar.
- Motorun verimliliğinin ve araç performansının azalması.
- Devirlenme sırasında aracın zorlanması.
- Katalitik konvertör içerisinde tıkırtı sesleri gelmesi.
Katalitik Konvertör Nasıl Temizlenir?
Katalitik konvertör temizliği, katalitik konvertörün sökülmesi ile yapılabilen bir işlemdir. Piyasada çeşitli oto servislerinde 300 TL’den başlayan fiyatlarla katalitik konvertör temizliği yapılabilmektedir. Katalitik konvertör temizliği sürücü tarafından da yapılabilir. Ancak bu işlem katalitik konvertörün sökülmesini gerektirdiği için, bu konuda deneyimli veya uzman biri tarafından yapılması tavsiye edilmektedir. Katalitik konvertör söküldükten sonra, katalitik konvertör temizliği için özel geliştirilmiş olak katalitik konvertör temizleyici ile temizleme işlemine başlanabilir. Katalitik konvertörün temizlenmesi, aracın daha verimli çalışmasına ve daha az yakıt yakmasına katkı sağlayacaktır. Ayrıca egzoz emisyon oranını da düşürecektir.
Katalitik Konvertör Temizleyici Nedir?
Katalitik konvertör temizleyici, katalitik konvertörün etkin bir şekilde temizlenebilmesi için özel olarak geliştirilmiş bir temizlik sıvısıdır. Bu sıvı, içeriğinde özel kimyasallar ve etkin maddeler barındırmaktadır. Markadan markaya değişiklik göstermek şartıyla 30 TL ila 250 TL arasındaki fiyatlarla satılan katalitik konvertör temizleyici ile katalitik konvertörü etkin bir şekilde temizlemek mümkündür. Temizleme işlemine başlayabilmek için, katalitik konvertörün araçtan sökülmesi gerekmektedir. Daha sonra katalitik konvertör temizleyici 5-10 kere püskürtülmeli ve bir süre beklenmelidir. Daha sonra yeniden püskürtülmeli ve beklenmelidir. Bu işlem şişe tamamen bitene kadar tekrar edilmelidir.
Katalitik Konvertörü Olmayan Araç Muayeneden Geçer mi?
Katalitik konvertör, egzoz emisyon oranlarına doğrudan etki eden bir parçadır. Egzoz emisyon oranlarının yüksek çıkması, aracın muayeneden geçmesine bir engel niteliğindedir. Muayene istasyonlarında araçlara egzoz emisyon testi yapılmaktadır. Bu test sırasında araçta katalitik konvertör bulunmuyorsa, egzoz emisyon oranının yüksek çıkması normal sonuç olacaktır. Bu durum ise aracın muayeneden geçememesine yol açacaktır. Egzoz emisyon testi günümüzde bazı özel şirketler tarafından da yapılmaktadır. Bu şirketlerde test yaptıran araçlar, test sonucunu göstererek muayene istasyonunda egzoz emisyon testinden muaf olabilmektedir. Katalitik konvertörün doğru çalışmadığı durumlarda da egzoz emisyon oranı yüksek çıkacağından, aracın muayeneden geçmesi söz konusu olmayacaktır. Ayrıca katalitik konvertörün olmaması, araç egzozundan çıkan ses oranının da yükselmesine neden olacaktır. Bu durum, aracın trafik içerisinde tespit edilerek cezai yaptırıma maruz kalmasına da yol açabilmektedir.
Katalitik Konvertör Fiyatları Nedir?
Katalitik konvertör değiştirme fiyatları oto serviste 1500 TL’den başlamaktadır. Buna karşılık katalitik konvertör satın alma fiyatları ise daha uygundur. Katalitik konvertör fiyatları, katalitik konvertörün modeline göre değişiklik göstermektedir. 2021 yılı itibariyle katalitik konvertör fiyatları aşağıdaki gibidir.
- Katalitik konvertör Euro 4 (1.5 motor ve üzeri araçlar için) 626 TL tutarındadır.
- Tüvtürk onaylı katalitik konvertör fiyatı 523,40 TL tutarındadır.
- Opel Vectra C Kasa orijinal katalitik konvertör fiyatı 1.370 TL tutarındadır.