Debriyaj Nedir?
Debriyaj aracın hareket etmesini ve vites değişikliğini meydana getirmeye yarayan bir sistemdir. Debriyaj aynı zamanda motordan almış olduğu itiş enerjisini tekerleklere aktaran bir sistemdir.
Debriyaj Ne Demek?
Manuel şanzımanlı arabaları otomatik şanzımanlı otomobillerden ayıran en bariz özellik, manuel şanzımanlı otomobillerin debriyaj sistemine sahip olmaları. Bu türden otomobillerin en temel parçalarından birisi olan debriyaj, kavrama ismiyle de bilinmektedir.
İlk debriyaj 1894 yılında Panhard ve Levassor tarafından Fransa’da icat edilmiştir. Panhard ve Levassor debriyajı icat etmeden önce buji ve ateşleme gücünü kullanmışlardır. Bu güçten faydalanabilmek için, bir ulaştırma sistemi kurmaları gerektiğine karar verdiler ve debriyaj sistemiyle birlikte vites kutusunu icat ettiler.
Debriyaj Ne İşe Yarar?
Aracın sorunsuz bir halde hareket etmesini elde eden ivmenin kaynağı olan debriyaj, vasıta hareket halindeyken de motor ile vites kutusu arasındaki etkileşimi keserek vites değiştirmeye imkân veriyor.
Debriyaj sistemi araçlarda genel olarak şu işe yarar:
- Motor ile vites kutusunun birbirinden ayrılmasını sağlar.
- Aracın şanzıman sisteminin çalışmasını sağlayarak vitesin artırılıp azaltılmasına olanak verir.
- Motordan gelen gücün sarsıntı yaratmasını önler.
- Düşük devirlerde motorun yığılma yapmasını önler.
Debriyaj Nasıl Çalışır?
Sürüş esnasında aniden arabanın hızlanması veya yavaşlaması iyi değildir. Çünkü bu ani hızlanmalar veya yavaşlamalar, aracın kontrolünü kaybetmenize hatta motorun yıpranmasına ve daha kalıcı hasarlara neden olabilir. Debriyaj sistemi bu yüzden var. Vitesler ve motor arasında diyalog kurarak, hızlanmak veya yavaşlamak istediğinizde vites değiştirmenizi sağlar. Bu sayede aracınız sorunsuz bir şekilde vites değiştirebilir.
Sürtünme ilkesini kullanan bir debriyaj sistemini incelediğinizde üç temel bileşenle karşılaşabilirsiniz. Bunlar: debriyaj balataları, bilyeler ve basınçtır. Bu bir dişli sistemdir. Arabayı çalıştırdığınızda, basınç ve fren balatalarını da etkinleştiriyorsunuz demektir. Bilyeler bu ikisi arasında yer alır. Sürücü debriyaja bastığında top, balatayı devreden çıkararak debriyaja basınç uygular. Bu sayede vites kolu hareket ettiğinde dişliler sorunsuz birbirine geçecektir. Sürücü ayağını debriyaj pedalından çektiğinde, güç şanzımana geri itilir.
Debriyaj Çeşitleri Nelerdir?
Debriyaj çeşitleri aşağıda sıralanmaktadır;
- Fren Balataları: Aracın ön ve arka akslarının amortisörlerinde bulunan fren balataları veya kaliperler dediğimiz şeydir. Bölümlere yerleştirilir ve frenleme sırasında aracı durdurmak için kullanılır. Araçlara, iş makinelerine, inşaat asansörlerine ve durması gereken tüm araçlara takılırlar. Görevleri kinetik enerjiyi ısıya çevirerek hareketi bitirmektir. Araçlarda iki kısma ayrılırlar:
- Kampana Balatalar: Otomobillerde fren balataları dediğimiz metal plakaya hareket etmesi için arka dingil üzerine sabitlenirler. Öte yandan ağır vasıta ve müfreze dediğimiz hafif ticari araçların ön ve arka dingillerinde bulunurlar. Araç kullanıcısı fren pedalına bastığında, iki fren balatası arasındaki hidrolik yağ basıncını kullanan ve iki fren balatasını iki yana iten, açıp kampanaya basınç uygulayan cihaza fren silindiri denir. Aracın yüksek sıcaklıklarda durmasını veya yavaşlamasını sağlar.
- Pabuçlu Balatalar: Bu balatalar kampanalar için üretilerek fren pabucu olarak satılır.
- Yaprak Balatalar: Bu balatalar kampanalar için üretilirler fakat pabuçlu balatanın aksine fren pabucu olmadan satılırlar. Fren pabucu araçtan çıkar ve araçtan çıkan fren pabucuna “çakma işlemi” adı verilen bir işlemle montajlanır.
- Rulo Balatalar: Çok amaçlı işler için üretilmektedir. Örme rulo ve yumuşak rulo balata olarak iki şekli vardır. Yumuşak rulo balatalar telli ve telsiz üretimdedir. Genellikle iş makinelerinde kullanılırlar.
- Disk Balatalar: Arabaların ön salıncaklarına ve amortisör üzerinde ya da arka dingil üzerinde sabitlenen fren kaliperi denilen yerdir. Ağır araçlarda ön dingildedir. Hafif ticari araçlarda ise ön ve arka dingilde yer almaktadır. Piston hareketi ile fren diskini sıkıştırır. Bu da arabanın durmasını ya da yavaşlamasını sağlar.
- Debriyaj Balataları: Aracın volan ile baskı denilen bölümünde bulunur. İki yüzünden birisi motorun volan denilen yüzeyine basarken, ikinci yüzey ise baskı denilen yüzeye basmaktadır. Yani motor ile vites kutusunu birbirinden ayırır ve bu da vites değiştirmeyi kolaylaştırır.
- El Fren Balatası: Amaç, duran aracı sabitlemektir. Arka tekerlek kampanasında ve disklerinde bulunmaktadır. Genelde bunu arka frene yerleştirilen bir sistemle arka frenler yapmaktadır.
Debriyajın Görevleri Nelerdir?
Debriyajın görevleri şu şekilde özetlenebilir:
- Aracı hareket ettirmeden önce motoru çalıştırmayı sağlar.
- Araç çalışırken vites durumunu değiştirmek için motordan vites kutusuna hareket aktarımı geçici olarak durdurması.
- Gereken durumlarda motorun güç bağlantısını kesmesidir.
Debriyaj Nerelerde Kullanılır?
Debriyaj ani fren durumunda arabayı motordan kesmemek için kullanılır. Yavaşlamak istenilen durumlarda vitesi düşürmek gerekmektedir. Bu durumda da debriyaja basarak vites düşürme yapılır. Hızlanma gerektiren durumlarda vitesi artırmak gerekmektedir. Bu durumda da debriyaja basarak vites artırılır. Genellikle şehirlerarası yollarda kullanılır.
Debriyaj Ne Zaman Kullanılır?
Debriyaj kontrollü fren yapmak gereken durumda fren yapmak için kullanılır. Ayrıca vites değiştirmek gereken durumlarda vitesi değiştirmek için kullanılır. Bunlara ek olarak aracın kalkış durumunda yine debriyaj kullanılmaktadır. Bazı durumlarda ve arabayı çalıştırmak için debriyaja basmak ve aynı anda kontak çevirmek gerekmektedir. Bu tip durumlar debriyajın kullanım alanlarıdır.
Debriyaj Olmadan Araç Çalışır Mı?
Eğer araba boşta değil de vitese takılı durumda kaldıysa, bu durumda arabayı çalıştırmak için debriyaja basmak gerekmektedir. Fakat araba eğer boştaysa, bu durumda debriyaja basmak gerektirmeksizin araba çalışmaktadır.
Debriyaj Neden Sertleşir?
Debriyaj pedalının hareket ettirdiği mil arızalanmış olabilir. Debriyaj çatalı hasar görmüş olabilir. Debriyaj teli kopmuş olabilir. Halat paslanmış olabilir. Baskı şemsiyesi paslanmış yahut zarar görmüş olabilir. Baskı rulmanlarında sorun olabilir. Debriyaj balatasında sorun olabilir.
Sürücü hatası ya da parçaların eskimesinden kaynaklı olabilmektedir. Bunu önlemek için yüksek hızda araç kullanmamalı ya da mümkün oldukça ani fren yapmamak gerekmektedir. Parçaların eskimesi de çok normaldir, bunun için araca düzenli bakım yapılmalıdır.
Kalkış durumlarda debriyaja çok basmamak, bekleme durumunda vites boşta beklemek ve yokuşlardan inerken frenlere yüklenmemek debriyajın ömrünü uzatır.
Yarım Debriyaj Nedir?
Motor ile vites kutusu arasındaki bağlantı dişlilerinin ayrıldığı noktayı işaret eden bir tabidir. Genelde dik yokuşta, eğimli arazide, ilk hareket halinde ihtiyaç duyulmaktadır. Amaç, aracı stop ettirmeden ve geriye kaydırmadan hareket ettirmektir.
Yarım debriyaj, sol ayakla debriyaja basarken sağ ayakla frene sonuna kadar basılması ile gerçekleşir. Akabinde sol ayak yavaşça debriyajdan kaldırılır. Araç hafif titrediğinde yarım debriyaj uygulanmaya başlanır ve bu sayede aracın titreme hareketi son bulur. Gaz verilirken debriyaj yavaş şekilde geri bırakılır.
Debriyaj Yağı Azalırsa Ne Olur?
Motor istenilen güce erişmekte zorlanır ve araba zorlanmaya başlar. Bu durumda da motor çok ısınır, buna bağlı olarak da araç çok ısınır. Isınan motor çok hızlı yıpranır. Motorun aşırı ısınması beraberinde çok sesli olarak çalışmasını da getirir. Bu sorunlar araç ömrünü kısaltabilir.
Debriyaj yağının azalmasının sebepleri:
- Aracın çok uzun zaman kontrolleri yapılmadan kullanılması.
- Hidrolik yağının bulunduğu haznenin zamanla yıpranıp çatlamasından oluşan sızıntılar.
- Yağ sisteminin hortumlarının aşınıp gevşemesi.
- Debriyajın gereğinden fazla kullanılması.
Debriyaj yağının azalması aracın motoruna zarar vermez fakat araç kavrama yapmaz ise vites sistemi çalışmaz böylece araç hareket edemez hale gelir.
Debriyaj Teli Neden Kopar?
Zamanla eskiyip kopabilmektedir. Bu durumda vites geçmez, araç kullanılamaz duruma gelir. Debriyaj telinin kopma sebepleri başlıca şu şekildedir:
- Telin bakımının yapılmaması ya da zamanında değiştirilmemesi.
- Tel ayarı yapılırken fazla gergin olması
Debriyaj telinin kopması durumunda ortaya çıkacak olumsuz sonuçlar şunlardır:
- Araç kavrama yapmaz vitese geçmez.
- Motor ile şanzıman arasındaki bağ tamamen kesilir.
- Araç viteste kalmış ise çalışmaz ve sürekli ileri hareket eder, marş almaz.
Debriyaj Neden Kokar?
Baskı balatadaki baskı ve sürtünme sebebiyle malzeme ısınıp yanmaya başlar. Yarım debriyaj yaptıkça koku devam eder. Baskı balata değiştikten sonra yarım debriyajda hala koku varsa bunun sebebi değişimden sonra yeterli temizliğin yapılmamasıdır.
Bunun için bir süre arabanın camı açık kullanılmalıdır. Eğer koku çok yoğunsa ve geçmiyorsa arabayı oto kuaföre götürmekte yarar vardır.
Debriyaj Balatası Nedir?
Baskı balata olarak da bilinir. Motorun gücünü şanzımana iletmek için tasarlanmıştır. Motor ve vites kutusu arasındaki bağlantıyı kesen balata, vitesi kolayca değiştirmeyi sağlar. Aynı zamanda aracın boşta çalışmasını sağlar.
Debriyaj Balatası Ne Kadar Sürede Değişir?
Debriyaj balatası değişim süresi tabiki de aracın kullanım süresi ve alanına göre değişim göstermektedir. Fakat buna rağmen belirli bir zaman dilimi vermemiz gerekirse Debriyaj Balata sistemi 80.000 kilometrede bir değiştirilmelidir. Fakat eğer yaşadığınız alan engebeli ve bozuk bir yol ise bu kez debriyaj balatasını 30.000 kilometrede bir değiştirilmesi gerekmektedir. Eğer standart olarak daha düz bir yolda aracınızı kullanmaya devam ediyorsanız 120.000 kilometreye kadar debriyaj balatasını kullanmaya devam edebilirsiniz.
Debriyaj Balatası Yanarsa Ne Olur?
Yanmak terimi halk arasında kullanıldığı için böyle geçmiştir fakat arabada herhangi bir yanma olmamaktadır. Yanma diyerek kastedilen şey aşırı sıcaktan balatanın aşırı sertleşmesi ve yüzeyinin parlak bir hal alması durumudur. Buna bağlı olarak frenlerin tutmaması veya yüzeyinin dökülmesine bağlı olarak dağılması durumudur. Debriyaja çok basmak ve aracın seyri esnasında ayak debriyaj pedalı üzerinde uzun süre tutulması debriyaj balatasının yanmasına neden olur. Debriyaj balatası yanması sonucunda ise;
- Aracın kavrama yapabilmesi zorlaşır.
- Motor vites arasındaki geçiş zorlaşır.
- Ayrıca frenlerin tutmaması gibi durumlar söz konusu olur.