Akü Nedir?
“Akü” elektrik enerjisini kimyasal enerjiye dönüştürerek depo eden, ihtiyaç gereken durumlarda depoladığı enerjiyi yeniden elektrik enerjisine çevirerek veren depolama cihazına denir.
İlk akü 1859 yılında, Fransız fizikçi Gaston Planté (22 Nisan 1834 – 21 Mayıs 1889) tarafından kurşun asit akü olarak icat edilmiştir. Günümüzde araçlarda kullanılan akümülatörün ilk prototipidir.
Akü; akü kutusu, gaz kapakları, akü hücresi, (+) ve (-) plakalar, akü kabı, akü kapağı, ayraçlardan (seperatör) oluşur. Akünün içerisinde yer alan akü suyu sülfürik asit saf su karışımdan oluşur. Akü hangi maddeden yapılır diye düşünürsek nikel/demir, nikel/kadmiyum, gümüş/çinko, lityum/demir materyalleri aküde ne kullanılır cevabıdır.
Akü Ne İşe Yarar?
- Aracın çalışabilmesini sağlar. Marş motoruna elektrik akımı vermek. Akü olmayan araçların çalışması mümkün değildir.
- Elektrikle çalışan fonksiyonlara enerji sağlar.
- Araç motorunun çalışabilmesi için marş gücünü sağlar.
- Aracın yüksek devirlerde hasar almaması için voltaj ve amperaj dengelemesini sağlamak.
Akü Nasıl Çalışır?
Akülerin nasıl çalıştığı birbirini tetikleyen kademeler ile açıklanabilir. Çalışma prensibi, bir nevi akü nedir tanımıyla anlaşılabilir.
Tipik bir içten yanmalı motor pilinde altı hücre bulunur. Her bir hücrenin kurşundan ve kurşun dioksitten yapılan iki plakaları vardır. Her hücre yaklaşık 2 volt enerji üretebilir. Çoğu araba aküsü altı hücreye yani 12 voltluk bir aküye sahiptir. Plakalar, karşılıklı iki plaka arasında kimyasal tepkimeyi başlatan sülfürik asite batırılır. Bilimsel bir dille, asit katalizör görevi görür. Bu asit, kurşun dioksit levhasındaki reaksiyonu tetikleyerek levhanın iyon ve kurşun sülfat üretmesine neden olur. Kurşun dioksit plakası tarafından üretilen iyonlar, hidrojen ve kurşun sülfat üretmek için bitişik plakaya tepki verir. Böylece kimyasal bir yolla elektron üretilir. Elektronlar plakaların etrafında koşar ve elektrik üretir. Motorunuzu çalıştırmak, farlarınızı yakmak ve radyoyu çalmak vb. her eylem için elektrik kullanılır.
Bu kimyasal reaksiyon tamamen tersine çevrilebilir, bu nedenle pilinizi hızlı bir şekilde çalıştırabilir ve kullanım ömrü boyunca şarj etmeye devam edebilirsiniz. Aküye doğru voltajda akım uygulayarak akünüzü tekrar tekrar kullanabilirsiniz.
Akü Çeşitleri Nelerdir?
Aküler tanımlama adlarını içeriklerinde kullanılan baz metallerinden almaktadırlar.
- Nikel demir,
- Nikel kadmiyum,
- Lityum iyon,
- Gümüş çinko,
- Kurşun asit
En yaygın kullanılan akü tipi kurşun-asit akümülatörleridir. Bu aküler temel olarak kuru ve sulu olarak iki ana başlığa ayrılırlar.
- Sulu aküler: Sulu akülerin yaygın kullanılan türü SLI (starting, lighting, and ignition; marş, ışıklandırma ve ateşleme sözcüklerinin İngilizce harflerinin kısaltılması) olan klasik tipteki oto aküleridir. Otomotiv aküleri de kendi içinde tam kapalı veya butonları açılabilen tür ikiye ayrılır. İki tür akünün yapısı birbirine benzer. Kapalı aküleri diğerlerinden ayıran buşonlar açılamamasıdır.
- Kuru Aküler (VRLA): Kurşun-Asit akünün ileri teknoloji aygıtlarıdır. VRLA kısaltmasının Türkçede karşılığı “Valf ayarlı kurşun asit akü” dür. Bu aküler de içinde AGM ve Gel olarak ikiye ayrılırlar. İki akü de atmosfere kapalı olarak çalışır, gaz çıkışı en alt seviyede olduğu için güvenlik üst düzeydir. Sulu akülere oranla titreşime daha kolay uyum sağlar ve böylece nakliyesi, ulaşımı daha kolaydır.
- AGM (Absorbent Glass Mat): Elektroliti ayraçlara emdirilmiş,
- Gel (Gelled electrolyte): Elektroliti jel haline getirilmiş akülerdir.
Akünün Görevleri Nelerdir?
Akü ne işe yarar diye merak ediyorsak, akünün görevlerinden biri aracın çalışabilmesi için enerji sağlamak bir diğer deyişle marş motoruna içinde depoladığı elektrik akımını göndermek, aküsüz araç çalışmaz. Marş motorunun görevi nedir diye merak edebilirsiniz; Marş motoru, kontağın çevrilmesiyle aküden aldığı elektrikle volan dişlilerinin dönmesini sağlar. Volan dişlileri aracın yakıt-hava motoruna dolmaya başlar. Bu devinim sayesinde pistonlar ilk hareketlerini yapabilir. Akünün bir diğer görevi ise aracın çalışmadığı zamanlarda, kullanılmak istenen fonksiyonlara enerji üretimine devam etmek. Araç kapalı durumdayken oto-teyp çalışması buna bir örnektir. Elektrikle çalışan tüm araç içi cihazlar akünün enerjisine ihtiyaç duyar. Farların yanması, klima, kalorifer ve sileceklerin çalışması, elektronik kapı kilitleme sistemi fonksiyonların çalışması aküye bağlıdır.
Akü Nerelerde Kullanılır?
Kurşunlu akülerin kullanım alanları otomobil, kamyon, tramvay, trenlerdeki havalandırma ve ışıklandırma sistemlerinde, hastane, telefon santralleri, demiryolları, traktörler gibi çeşitli alanlarda kullanılır. Kuru akü türlerinden AGM nin kullanım alanı tekne, santraller vb; Gel akünün kullanıldığı alanlar ise karavan, denizcilik sektörü, yenilenebilir güneş enerji sistemleri alanlardır.
Akü Olmadan Araç Çalışır mı?
Akü biterse elektrik motora geçmez ve araç çalışmaz. Akünün hızlı bitmesinin sebepleri arasında, araç klimasının çok açılması, sileceklerin devamlı çalışması, araba içi lambaların fazla kullanılması gibi faktörler vardır. Akü bittiğinde ne olur sorusuna cevap verecek olursak akünüz biterse aracınızla ilgili iki seçeneğiniz kalıyor. Bunlardan ilki başka bir araçla akü takviyesi yöntemi uygulamak. Bu uygulamada iki akünün amper gücünün eşit olduğuna emin olun, aracın elektrik ile çalışan her özelliğini kapatın. Takviye kablolarını araçların akülerine bağlayın. Aküsü biten aracın aküsüne kırmız renkteki kabloyu (+) kutbuna bağlayın. Diğer araca da siyah kabloyu (-) kutbuna bağlayın. Kabloları hemen çıkartmamaya özen gösterin. Kabloları bağladıktan sonra ilk olarak aküsü dolu olan aracın çalıştırın ve sonrasında aküsü biten aracın motorunu çalıştırın. Sonrasında takviye işlemi tamamlandıktan sonra öncelikli olarak (-) kutuptaki kabloları çözün ve ardından da (+) kutuptaki kabloları çıkarın.
İkinci seçenek ise 7/24 yol yardımını bulunduğunuz konuma göre çağırabilirsiniz veya sigortanız varsa çekici veya destek için yardım çağırabilirsiniz.
Akü Nasıl Şarj Edilir?
Akü çalıştırılmadığı zamanlarda gücünü yitirmeye başlar. Bu da akü geriliminin düşmesine sebep olur, şarj edilmesi gerekir. Boşalan akü şarj edilebilir.
- Aküyü şarja bağlamadan önce güvenlik tedbirlerine uygun asite dayanıklı iş kıyafeti giyiniz, eldiven, gözlük kullanınız. Ortamı ateşten muhafaza ediniz.
- Aküyü şarj aygıtınıza pozitif başlık (+) pozitife, negatif başlık (-) negatife denk gelecek şekilde bağlayın. Kutup bağlantıları ters olmamalıdır. Şarj esnasında akü alacağı enerji ile birlikte ısınacağı için sıcaklığı 30-35 °C aralığında tutulmalıdır.
- Akü şarj olması bittikten sonra akü şarj aygıtı kapatılmalı ve en son aküye bağlanan kablolar yavaşça yerlerinden çıkarılmalıdır.
- Akü şarj işlemi bittikten sonra bakım gerektiren aküler için elektrolit seviyesi kontrol edilmeli, ilave şarjın gerekip gerekmediğini tespit etmek için açık devre voltajı ve göz yoğunluklarını ölçün. Eğer elektrolit seviyesinde azalma var ise saf su ilavesi yapılmalıdır.
Araba aküsü nasıl şarj edilir ile ilgili daha detaylı makaleye bağlantıdan ulaşabilirsiniz.
Hava Şartları Aküyü Etkiler mi?
Evet, hava şartları aküyü etkiler. Kötü hava şartları çoğu durumda otomobilleri olumsuz etkiliyor. Soğuk havalarda akü, otomobilin en çok etkilenen parçalarından biri. Araç sahiplerinin en çok merak ettiği sorulardan birisi de “akü donar mı?”. Akü donar mı sorusunun cevabı evet akü donar. Full şarjlı akülerin donma ısısı -50 dereceden -70 dereceye kadar uzanır. Yani, günlük hava şartlarında full şarjlı bir akü donmaz. Fakat deşarj durumunda olan aküler deşarj seviyelerine göre 0 derece ve -10 derece arasında olmalarına rağmen donmaları mümkün olabilir. Kısacası soğuk havalarda akülerin şarj durumu, marş gücü belirleyici bir faktördür. Full şarjlı bir akü -70 derecede dahi donmama ihtimali var iken deşarj durumunda bir akü deşarj kapasitesine bağlı olarak 0 derecede dahi donabilir. Bu sebeple soğuk havalarda akünün şarjlı durumda kalması çok önemlidir. Kış aylarında özellikle aracın hiç çalışmadan kalması bu yönden tehlikelidir. Yukarıda belirtilen faktörlere dikkat edildiğinde akü donar mı tehlikesinden aracınızı korumuş olursunuz.
Akü Alırken Nelere Dikkat Edilmelidir?
Aküler zamanla ömürlerini tamamlar. Yeni akü seçerken nelere dikkat edilmesi sorusu ise aşağıda liste halinde verilmiştir.
- Akünün fiziksel ölçüsü: Aracın ölçülerine uyum sağlayacak akü seçilmelidir. Günümüzde çoğu araç birden fazla akü ölçüsüyle sorunsuz bir şekilde çalışır.
- Rezerv kapasitesi (Reserve Capacity- RC): Alternatör bir sorunla karşılaştığında aracınızın elektrik sistemine güç vermeye destek olur. Aracınıza bağlı olarak mümkün olduğu kadar yüksek bir RC değeri seçmeniz doğru olacaktır. Aküde ah nedir sorusu da kapasite ile ilgilidir. 12 V 60 Ah bir aküyü ele alacak olursak 6 Amper ile çalışan bir oto-teybini (60 Ah / 6 A = 10 saat) 10 saat çalıştırabilir.
- Soğuk motor çalıştırma amperleri (Cold Cranking Amps- CCA): CCA, aracın motoru soğuk iken çalıştırabilmesini sağlayan, -18 derecede verebileceği maksimum amper gücünü belirtir. Rezerv kapasite değeri ile birlikte akünün üzerinde değeri yazmaktadır. Normal hava şartlarında 450-650 CCA değerini karşılayan bir akü ihtiyacı karşılarken soğuk bir iklimde yaşıyorsanız 750-1000 CCA değerlerinde olan bir akü tercih etmenizde fayda vardır. Aracın kapasitesinin altında bir akü seçilirse orta vadede marş gücü düşük olacağı için aracın marş basmasında sorunlar yaşanacaktır.